Merhaba!Bugün mesleğimle ilgili bir yazı paylaşmak istiyorum. Bu sebeple, Endüstri Mühendisliği bölümünün bel kemiği Yöneylem Araştırması’nın (Operational Research) doğuşundan bahsedeceğim.
Öncelikle Yöneylem Araştırması nedir?
Ders notlarımdan aldığım şu tanım cümlesiyle başlamak istedim.
“Yöneylem Araştırması (YA) genellikle kıt kaynakların tahsis edilmesi gereken durumlarda en iyi şekilde bir sistemi tasarlamaya ve işletmeye yönelik karar verme sürecine bilimsel bir yaklaşımdır.”
Bu yazımda amacım Yöneylem Araştırması’nın ne olduğunu ve bu dersin içeriğini açıklamak olmadığından bu tanımı vererek konuma devam ediyorum.
İngiltere’de 1937 yılında radar istasyonlarından edinilen verilerin doğruluğunu problemi ortaya çıkmıştı. Bu problemi çözmek için Bawdsey Araştırma İstasyonunda bilimsel bir grup kurulmuştu. Bazı kaynaklara göre II. Dünya Savaşı’nda askeri operasyonların etkinliğini optimize etmek amacıyla A. P. Rowe ve Sir Robert Watson Watt bir bilimsel araştırma tasarlamışlardı. İşte söz konusu bu araştırma işlemine “Operational Research” denilmişti.YA, İngiliz ve Avrupalılar tarafından “Operational Research” ve Amerikalılar tarafından “Operations Research” olarak isimlendirilmişti. (Lander, 1984).
Sir Robert Watson Watt 
A. P. Rowe
II. Dünya Savaşı sırasında kaynak kullanımı, üretim planlaması, envanter kullanımı, lojistik ve diğer alanlarda birçok sorun meydana gelmişti. O dönemde kimsenin böylesine karmaşık problemlerin çözümüne dair deneyimleri yoktu ve böylesine komplike problemlerin sezgisel yaklaşımla çözümü neredeyse imkansızdı. Dolayısıyla savaştaki liderler analitik bir yaklaşıma ihtiyacı anladılar. Bu sebeple mühendisler , bilim insanları ve askeri liderlerden oluşan bir takım oluşturdular.
ABD, İngilizlerin savaştaki başarılı deneyimlerini fark etti. 1942 yılında, Amerikan donanmasında denizaltı savaşlarına karşı bir takım kurulmuştu. Bir fizikçi olan Philip Morse ve arkadaşları, savaşa ilişkin farklı problemleri tespit etmiş, yöntemler geliştirmiş ve özgün raporlar sunmuşlardı. Philip Morse ABD’de YA’nın babası olarak görülmüştü. (Kaplan, 2011)
Philip Morse
Başlangıçta YA, hava ve deniz savaşlarında radar kullanımına ilişkin problemler üzerine çalışarak verimli çözümler üretse de, zamanla çalışma alanı farklı disiplinlere de kaymıştı. Böylece YA, ayrı bir uzmanlık alanı haline gelmişti.
Leonid Vitaliyevich Kantorovich 
J. Von Neuman 
Oscar Morgenstern 
Frank Lauren Hitchcock
Rus bilim adamı Leonid Vitaliyevich Kantorovich 1939 yılında basılan “The Mathematical Method of Production Planing and Organization” adlı kitabında doğrusal programlamayı ele almıştı. 1941 yılında Frank Lauren Hitchcock ulaştırma problemlerini formüle etmişti. 1944 yılında J. Von Neumann’ın ve O. Morgenstern “Oyun Teorisi ve Ekonomik Davranış” isimli çalışmalarıyla rekabet ortamında karar almada kullanılan oyun teorisine katkı sağlamışlardı.
Prof. Dr. İlhami Karayalçın
Türkiye’ye geldiğimizde, YA ilk kez 19 Ağustos 1954’te Türk Silahlı Kuvvetlerinin bünyesindeki “İlmi İstişare Müdürlüğü” ile kullanılmaya başlanmıştır. 1956 yılında ise İlmi İstişare Müdürlüğü’ne bağlı olarak 10 yedek subaydan oluşan ilk YA takımı kurulmuştur.
Akademik olarak YA ilk kez 1960-61 ders yılında Hareket Araştırması adı ile İTÜ Makine Fakültesinde Prof. Dr. İlhami Karayalçın tarafından verilmiştir. (Buradan benim de bir üyesi olduğum Endüstri Mühendisliğim platformundaki röportaja ulaşabilirsiniz. )1966 yılında ise Hareket Araştırması ismi Yöneylem Araştırması olmuştur.
Bir sonraki Yöneylem Araştırması yazımda bu bilimsel yaklaşımın tekniklerine ve mühendislik uygulamalarında kullanıma değineceğimi belirtmek istiyorum.
Sevgiler!
Kaynaklar:
- Ders notlarım
- Kaplan, H. E. (2011). Operational Research and Intellingece Analysis. Intelligence Analysis: Behavioral and Social Scientific Foundations (s. 31-53). içinde Washington: The National Academies Press.
- Lander, H. (1984). The Origin of Operational Research. Operational Research 32 , 465-475.
- ÖZTÜRK, A. (2013). Yöneylem Araştırmasının Tarihi Gelişimi ve Özellikleri. 14. Uluslararası Ekonometri Yöneylem Araştırması ve İstatistik Sempozyumu (s. 001-011). Bursa: Alphanumeric Journal.
